Op donderdag 2 februari 2023 organiseerde de EUR, WRR en Gemeente Rotterdam de conferentie Gedragswetenschap en beleid: de volgende stap. Welke stappen kunnen we zetten zodat gedragskennis nog meer wordt meegenomen in beleid en uitvoering? We vroegen dertien wetenschappers om hun visie op dit vraagstuk, te beginnen met de initiator van de conferentie, Will Tiemeijer (WRR/EUR). Een jaar later keren we nu weer bij hem terug met de vraag om op de interviewreeks te reflecteren.

Dertien wetenschappers hebben in deze reeks hun visie gegeven op waar we naar hun idee staan in de verbinding van gedragswetenschap en overheid. Wat valt jou hierin op?

Dat er in de afgelopen jaren zoveel is bereikt. Toen mijn collega’s en ik alweer vijftien jaar geleden onze eerste stukken uitbrachten over dit onderwerp, waren we bang dat de beweging na een paar jaar van enthousiasme weer zou inzakken. Dat het een kortstondige hype zou blijken. Maar dat is niet gebeurd, integendeel. Er zijn steeds meer mensen bij de overheid die hard aan het onderwerp trekken en belangrijk werk verrichten. Dit is echt een majeure ontwikkeling.

Wat neem je hieruit mee?

Sommige geïnterviewden zeggen dat alleen bottom-up initiatieven niet genoeg zijn en ook sturing vanuit de top nodig is. Ik ben het daar helemaal mee eens en ga erover nadenken hoe dat beter kan. Op dit moment ben ik bij de WRR projectleider van een groot project over ‘de deskundige overheid’. Dat gaat over de vraag welke kennis en kunde de overheid in huis moet hebben, en hoe je die zo kunt positioneren dat die kennis en kunde ook echt benut wordt. Dit onderwerp past hier natuurlijk naadloos in. Dus wordt vervolgd.

Wat mis je nog in deze reflecties?

Aandacht voor meer impliciete kennis en ambtelijke handigheid. Ik ben groot voorstander van onderzoek, maar pas op dat je niet alles verwetenschappelijkt en alles getest en bewezen wilt hebben (en dan ook nog gepubliceerd in een peer-reviewed journal). Daar kan de politiek vaak niet op wachten. Het is dus heel belangrijk dat je niet alleen kennis maar ook gevoel ontwikkelt voor wat waarschijnlijk gaat werken en wat niet, ook als je voor deze specifieke casus geen data of onderzoek hebt. Ontwikkelen van dat gevoel is natuurlijk een kwestie van ervaring opdoen, maar je kunt het proces versnellen door veel te lezen en van elkaar te leren. Vervolgens is de truc om je expertise op de juiste momenten bij de juiste mensen in te steken. Dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan, maar het hoort er wel bij. Dus investeer ook in je netwerk en ambtelijk vernuft.

Karen van Oudenhoven (directeur SCP) wil graag van jou weten: hoe je ervoor zorgt dat je aan tafel komt voordat de ongewenste effecten zich in volle omvang aandienen?

Tja, als ik dat probleem kon oplossen…. Veel mensen worden pas wakker als de problemen daadwerkelijk in volle omvang zichtbaar zijn, als niet alleen hun verstand wordt aangesproken, maar ook hun gevoel. Zo is het nu eenmaal. Misschien zit daar ook wel een deel van de oplossing. Investeer in methoden en technieken die de toekomst voelbaar maken. Ik denk daarbij niet aan iets droogs en cerebraals als tekst of een rapport, maar veel meer aan simulaties, oefeningen, stress-tests, inzetten van virtual reality. Organiseer als het ware tijdreizen naar de toekomst, zodat je zoveel mogelijk kunt ervaren hoe die is en ook die ongewenste effecten meer direct kunt waarnemen en ervaren.

Tot slot, hoe kan het Behavioural Insights Netwerk Nederland naar jouw idee ervoor zorgen dat gedragswetenschap nog meer wordt meegenomen in beleid? Heb je enkele aanbevelingen voor ons?

Misschien wordt het tijd om de terminologie te veranderen. Ik hou niet zo van het woord gedragswetenschap. Het is een vaag begrip, dat ook de indruk wekt dat je alleen maar verstand hebt van gedrag, en niet van wat daaraan vooraf gaat, wat misschien wel belangrijker is. Zo word je bij voorbaat geduwd in de richting van de uitvoering, van repareren van wat politiek en beleid verkeerd hebben ingericht. Waarom presenteert de beroepsgroep zich niet veel breder als specialisten in het ‘denken en voelen vanuit de burger’? Van experts in het perspectief, de beleving en de ervaring van die burgers. Dat klinkt een stuk beter en spannender. Welke bewindspersoon of bestuurder zou nu durven zeggen dat hij daarin niet geïnteresseerd is? Integendeel, dat zijn de experts die je aan tafel wilt hebben!